Samodzielna konfiguracja zestawu satelitarnego bez wykorzystania profesjonalnego miernika sygnału jest zadaniem, które wymaga skupienia, precyzji oraz zrozumienia podstawowych zasad działania systemów telewizji satelitarnej. Pomimo iż wielu użytkowników obawia się takiej procedury, to okazuje się, że przy odrobinie cierpliwości oraz z wykorzystaniem ogólnodostępnych narzędzi, można osiągnąć znakomite efekty. Celem jest takie wyregulowanie pozycji czaszy, aby sygnał docierający do konwertera LNB był na tyle silny i czysty, by zapewnić stabilny odbiór programów telewizyjnych i radiowych. W Polsce najpopularniejszym kierunkiem dla odbioru polskojęzycznych kanałów, w tym oferty Polsat oraz Canal+, jest satelita Hot Bird na pozycji 13°E. To właśnie na nim nadawana jest bogata oferta programowa, obejmująca zarówno kanały free-to-air, jak i te kodowane w systemach abonamentowych. Właściwe ustawienie anteny względem tego satelity jest więc kluczem do sukcesu.

Podstawy techniczne działania systemu satelitarnego

Aby skutecznie przeprowadzić proces strojenia, niezbędne jest przyswojenie sobie kilku fundamentalnych pojęć. Cały system opiera się na przesyłaniu sygnału z satelity znajdującego się na orbicie geostacjonarnej do parabolicznej anteny odbiorczej użytkownika. Sygnał ten jest bardzo słaby, dlatego antena swoim kształtem skupia go w jednym punkcie, zwanym ogniskową. W tym właśnie miejscu montowany jest konwerter LNB, którego zadaniem jest przekształcenie otrzymanych mikrofal na sygnał o niższej częstotliwości, możliwy do przesłania kablem koncentrycznym do odbiornika satelitarnego, zwanego potocznie dekoderem. To dekoder dokonuje demodulacji i dekodowania sygnału, a następnie przesyła go do telewizora. Kluczowe dla całego procesu jest precyzyjne nakierowanie czaszy anteny na satelitę. Wymaga to określenia dwóch fundamentalnych parametrów w przestrzeni: azymutu oraz elewacji. Azymut to kąt w płaszczyźnie poziomej, mierzony od kierunku północnego do linii skierowanej na satelitę. Elewacja to z kolei kąt w płaszczyźnie pionowej, mówiący o tym, jak wysoko nad linią horyzontu znajduje się cel. Wartości te są niezwykle wrażliwe na zmianę lokalizacji odbiorcy, dlatego muszą być wyliczone indywidualnie dla każdej miejscowości, a nawet konkretnego adresu.

Niezbędny sprzęt i jego parametry

Skuteczność całego przedsięwzięcia w dużej mierze zależy od jakości zastosowanych komponentów. Podstawę stanowi oczywiście antena satelitarna. W centralnej Polsce, dla satelity Hot Bird 13°E, zazwyczaj wystarczająca jest czasza o średnicy 80 cm. W rejonach peryferyjnych kraju lub w miejscach z utrudnionym dostępem do czystej linii widzenia, zaleca się użycie większego reflektora, na przykład o średnicy 90 cm lub nawet 100 cm. Popularne modele to na przykład stalowa antena offsetowa Triax TD 78 lub aluminiowa model Gibertini OP 100, charakteryzujące się dobrą sztywnością i trwałością. Kolejnym elementem jest konwerter LNB. Do standardowego odbioru cyfrowego wykorzystuje się uniwersalne konwertery pracujące w paśmie Ku. Współczynnik szumów nowoczesnych modeli wynosi około 0,1 dB do 0,3 dB, co gwarantuje wysoką czułość. Dla użytkowników planujących podłączenie więcej niż jednego odbiornika, niezbędny będzie konwerter z wieloma wyjściami, na przykład podwójny (twin), potrójny (triple) lub poczwórny (quad). Przykładem może być innowacyjny model Inverto Black Ultra Quad, ceniony za doskonałe parametry odbiorcze.

Łącznikiem między LNB a dekoderem jest kabel koncentryczny. Jego jakość ma kolosalny wpływ na końcową siłę sygnału docierającego do tunera. Należy bezwzględnie stosować kable o impedancji 75 omów, z dobrym ekranieniem i jak najniższym tłumieniem. Polecane są kable z pełnej miedzi, takie jak Telmor E8915 lub Emitor E-Coax 113, które przy częstotliwości 2150 MHz mają tłumienie na poziomie zaledwie 19 dB/100m. Ostatnim elementem zestawu jest sam dekoder. Musi on obsługiwać współczesne standardy nadawania, czyli DVB-S2 dla telewizji wysokiej rozdzielczości oraz MPEG-4 i HEVC dla kompresji wideo. Wiele nowych telewizorów ma już wbudowany tuner satelitarny, co eliminuje potrzebę zakupu zewnętrznego urządzenia. Profesjonalni monterzy oferujący pomoc techniczną często podkreślają, że inwestycja w wysokiej klasy komponenty na starcie minimalizuje potencjalne problemy z odbiorem w przyszłości.

Przygotowanie teoretyczne i obliczenie parametrów

Zanim przystąpi się do jakichkolwiek prac montażowych, należy dokładnie obliczyć, w którym miejscu na niebie znajduje się satelita. Współrzędne azymutu i elewacji dla danej lokalizacji można w bardzo prosty sposób odczytać z dedykowanych kalkulatorów internetowych. Jednym z najbardziej popularnych i dokładnych jest serwis SatLex. Wystarczy wpisać w nim swoją miejscowość lub współrzędne geograficzne oraz wybrać docelowego satelitę, na przykład Eutelsat Hot Bird 13B, 13C, 13E. Dla miasta Warszawa wartości te wynoszą odpowiednio: azymut około 190, 08° oraz elewacja około 29, 84°. Dla pobliskiego Pruszkowa będą to już nieco inne wartości, na przykład azymut 189, 9° i elewacja 29, 9°. Różnice te, choć minimalne, są istotne dla uzyskania optymalnego wyniku. Oprócz tego, niezwykle pomocne są aplikacje mobilne, które wykorzystują żyroskop, kompas oraz odbiornik GPS w smartfonie. Aplikacje takie jak SatFinder (Dish Alignment) czy Sat Scout w przejrzysty sposób pokazują dokładny kierunek, w którym należy skierować antenę, często z wykorzystaniem technologii rzeczywistości rozszerzonej. Wystarczy stanąć w planowanym miejscu montażu, uruchomić aplikację i nakierować telefon na niebo, a na ekranie urządzenia zobaczy się wirtualny znacznik wskazujący położenie satelity. Jest to nieoceniona pomoc, która wizualizuje abstrakcyjne dotąd pojęcia azymutu i elewacji. Warto również zwrócić uwagę na ewentualne przeszkody terenowe. Linia widzenia między anteną a satelitą musi być absolutnie czysta. Nawet pozornie niewielka gałąź drzewa, słup energetyczny czy krawędź budynku mogą całkowicie zablokować sygnał lub powodować jego znaczne osłabienie podczas niepogody. W celu weryfikacji tego czynnika również można użyć wyżej wymienionych aplikacji, które często mają wbudowaną funkcję sprawdzania przeszkód.

Procedura montażu i wstępnego ustawienia

Po teoretycznym przygotowaniu można przystąpić do działań praktycznych. Pierwszym krokiem jest wybór solidnego i stabilnego miejsca na zamontowanie uchwytu. Może to być ściana, balkon, dach lub wolnostojący maszt. Kluczowe jest, aby konstrukcja była sztywna i niepodatna na drgania czy przechyły wywołane wiatrem. Uchwyt musi zostać zamontowany idealnie pionowo, co należy skontrolować za pomocą poziomicY. Jakakolwiek nieprawidłowość na tym etapie skutkuje później ogromnymi trudnościami w precyzyjnym ustawieniu samej anteny. Po zamocowaniu konsoli montażowej, instaluje się na niej czaszę, ale nie dokręca się ostatecznie śrub regulacyjnych, aby pozostawić możliwość swobodnego manewrowania. Na ramieniu anteny montuje się konwerter LNB. Należy zwrócić uwagę na jego prawidłową orientację – kabel wyprowadzający powinien zwisać w dół, co zapobiega gromadzeniu się wilgoci wewnątrz złącza.

Sam konwerter należy ustawić według skali na uchwycie pod kątem odpowiadającym skręceniu polaryzacji dla danej lokalizacji. Dla Polski jest to zazwyczaj wartość około 7° w prawo od pionu (patrząc na antenę od frontu). Kolejnym krokiem jest położenie kabla i doprowadzenie go od LNB do miejsca, gdzie znajduje się dekoder. Należy unikać ostrych zakrętów, bliskości przewodów energetycznych oraz pozostawiania luźnych zwisów. Końcówki kabla należy zakończyć złączami F, które charakteryzują się doskonałymi parametrami i wysoką odpornością na warunki atmosferyczne. Profesjonalni instalatorzy anten oferujący montaż anteny satelitarnej zawsze używają do tego specjalnego narzędzia, tzw. zaciskarki kompresyjnej która zapewnia idealne i szczelne połączenie kabla z wtykiem.

Proces strojenia anteny z wykorzystaniem dekodera

Gdy antena jest już wstępnie ustawiona w obliczonym kierunku, a całość została podłączona, nadchodzi kluczowy moment – właściwe strojenie. W tym celu wykorzystuje się wbudowaną w dekoder lub telewizor funkcję pomiaru siły i jakości sygnału. Menu tej usługi znajduje się zazwyczaj w opcjach instalacyjnych tunera. Na ekranie pojawiają się dwa paski lub wartości procentowe: jeden oznaczający siłę (power, strength), a drugi jakość (quality, BER – Bit Error Rate). Siła sygnału wskazuje jedynie, że konwerter jest podłączony i coś odbiera, natomiast to parametr jakości jest miarodajny i na nim należy się skupić. Oznacza on stosunek użytecznego sygnału do szumu; im jest wyższy, tym lepszy i stabilniejszy będzie odbiór. Aby rozpocząć, należy w menu dekodera wybrać odpowiedniego satelitę (Hot Bird 13°E) oraz ręcznie wprowadzić parametry jednej z silnych transponderów. Dla Hot Birda doskonałym celem jest na przykład transponder z częstotliwością 10719 MHz, polaryzacją pionową (V) i symbol rate 27500 ksym/s, na którym nadają się kanały free-to-air. Następnie, patrząc na wskazania poziomu jakości, należy bardzo powoli i delikatnie poruszać anteną. Zaleca się rozpoczęcie od minimalnych ruchów w płaszczyźnie poziomej (azymut), wykonując tzw. ruchy skanujące o amplitudzie około 2-3 stopni w jedną i drugą stronę od pozycji wyjściowej. Po każdym ruchu należy odczekać około 2-3 sekund, aby dekoder zdążył przetworzyć nowy sygnał i zaktualizować wskazania. Gdy uda się zaobserwować wzrost poziomu jakości, ruchy należy jeszcze bardziej spowolnić i wycelować dokładnie w maksimum tego parametru. Kolejnym etapem jest regulacja elewacji. Dokonuje się jej poprzez bardzo delikatne pochylenie lub podniesienie czaszy, ponownie obserwując reakcję miernika. Często zdarza się, że poprawa elewacji wymaga później ponownej, delikatnej korekty azymutu. Proces ten jest iteracyjny i wymaga cierpliwości. Celem jest znalezienie tzw. sweet spot, czyli pozycji, w której poziom jakości sygnału jest najwyższy i najstabilniejszy. Dla nowoczesnych odbiorników DVB-S2 za bardzo dobry uznaje się wynik powyżej 70-80%. Po osiągnięciu satysfakcjonującego wyniku, należy stopniowo i bardzo ostrożnie dokręcić wszystkie śruby regulacyjne, cały czas obserwując, czy przy tym zabiegie nie nastąpiło osłabienie sygnału spowodowane minimalnym przesunięciem anteny.

Rozwiązywanie najczęstszych problemów i optymalizacja

Nawet po uzyskaniu seemingly dobrego sygnału, mogą pojawić się pewne komplikacje. Jednym z częstszych problemów jest zanikanie obrazu podczas deszczu lub gęstych chmur, tzw. rain fade. Zjawisko to jest naturalne, ale jego natężenie można zminimalizować. Świadczy ono o tym, że margines sygnału jest zbyt mały. Rozwiązaniem może być wymiana anteny na większą lub zastosowanie konwertera o lepszej czułości. Innym powszechnym kłopotem jest brak niektórych kanałów, pomimo że inne nadają poprawnie. Przyczyną jest najczęściej nieprawidłowe odebranie konkretnej wiązki (beam) satelity. Satelity emitują sygnał w kilku wiązkach o różnym zasięgu, skierowanych na różne regiony Europy. Należy sprawdzić na stronach takich jak FlySat czy KingOfSat, na której wiązce nadaje poszukiwany program i czy dana wiązka w ogóle pokrywa swoim zasięgiem Polskę. Czasami konieczne może być delikatne przesunięcie anteny, aby zoptymalizować odbiór pod kątem słabszej wiązki, kosztem nieznacznego osłabienia silniejszych. Kolejną warstwą optymalizacji jest sprawdzenie i ewentualna wymiana okablowania. Stary, wysłużony kabel, zardzewiałe złącza lub nieodpowiednie sploty mogą powodować znaczne straty. Warto inwestować w kable o grubym rdzeniu z pełnej miedzi i potrójnym ekranowaniu. Dla bardzo długich tras, przekraczających 30 metrów, rozważa się użycie aktywnych wzmacniaczy sygnału (inline amplifiers) montowanych w linii, które kompensują tłumienie kabla. W przypadku instalacji z wieloma odbiornikami, gdzie wykorzystywany jest multiplekser (zwany popularnie switch-em) lub konwerter Quattro z multiswitch-em, diagnostyka jest nieco bardziej złożona. Należy wtedy sprawdzać sygnał na każdym wyjściu osobno, izolując potencjalne źródło problemu. Doświadczeni monterzy oferujący pomoc techniczną dysponują zaawansowanymi miernikami, które pozwalają precyzyjnie zlokalizować usterkę, ale w warunkach domowych metodą jest mozolna wymiana poszczególnych elementów systemu na sprawdzone.

Zaawansowane techniki i odbiór z wielu satelitów

Dla zaawansowanych użytkowników, którzy chcą odbierać programy z więcej niż jednego satelity, istnieje kilka rozwiązań. Najprostszym jest zastosowanie mechanicznego siłownika, który pod kontrolą dekodera obraca całą antenę i ustawia ją na wybranego satelite. Jest to jednak rozwiązanie dość kłopotliwe i kosztowne. Bardziej popularne w Polsce jest użycie drugieho konwertera, skonfigurowanego na inną pozycję, na przykład Astra 19, 2°E. Oba sygnały są następnie łączone za pomocą przełącznika DISEQC i doprowadzane do dekodera. Innym, bardzo eleganckim rozwiązaniem jest montaż na jednym ramieniu anteny trzech lub nawet czterech konwerterów LNB.

W takim układzie, główna czasza jest precyzyjnie nastawiona na satelitę centralnego (na przykład Hot Bird 13°E), a dodatkowe konwertery mocuje się po jego bokach, wycelowane w sąsiednie satelity, na przykład Astra 19, 2°E i Astra 28, 2°E. Konwertery te muszą znajdować się w odpowiedniej odległości od siebie i pod właściwym kątem, aby "widziały" reflektor. Sygnały z wszystkich konwerterów są scalane przez specjalny przełącznik DiSEqC, sterowany z poziomu dekodera. Pozwala to na bezobsługowy dostęp do programów z kilku satelitów bez konieczności poruszania anteną. Taka konfiguracja wymaga już jednak znacznie więcej doświadczenia i precyzji podczas montażu i strojenia.

Podsumowanie efektywności metody

Jak widać, samodzielne ustawienie anteny satelitarnej bez drogiego, profesjonalnego miernika jest jak najbardziej możliwe. Sukces opiera się na trzech filarach: starannym przygotowaniu teoretycznym i obliczeniu parametrów, użyciu wysokiej jakości komponentów instalacji oraz niezwykłej cierpliwości podczas procesu strojenia. Nowoczesne technologie, w postaci aplikacji mobilnych, znacząco ten proces ułatwiają i przyspieszają, wizualizując położenie satelitów w przestrzeni. Efektem dobrze wykonanej pracy jest stabilny odbiór setek kanałów telewizyjnych i radiowych, w tym popularnych polskich platform cyfrowych oferujących treści w jakości 4K. Satelita Hot Bird 13°E to brama do bogatej oferty programowej, od kanałów informacyjnych i filmowych po sportowe i dokumentalne. Dzięki tak zdobytej wiedzy i umiejętnościom, użytkownik zyskuje nie tylko satysfakcję, ale również pełną kontrolę nad swoim systemem satelitarnym i niezależność od zewnętrznych usługodawców. W razie jakichkolwiek wątpliwości zawsze można skorzystać z porady doświadczonych instalatorów cyfra.tv, którzy służą fachową pomocą techniczną.